Κάθε φορά που γίνονται εκλογές τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα οι ξένοι ρεπόρτερ επιστρέφουν σαν τα διαβατάρικα πουλιά. Συνάδελφοι από όλο τον κόσμο καταφθάνουν στην Αθήνα, για να καταγράψουν τις πολιτικές εξελίξεις και τις συνέπειες της κρίσης. Μόνο που αυτή τη φορά στα ραντεβού που προγραμματίζουν, εντάσσουν τουλάχιστον μια δομή κοινωνικής αλληλεγγύης. «Είναι πρωτοφανές αυτό που γίνεται σήμερα, μόνο το ΕΑΜ έκανε κάτι ανάλογο», μου έλεγε πριν λίγες μέρες μια ρεπόρτερ από το Μιλάνο. Χαμογελώντας με την ενθουσιώδη υπερβολή, της απάντησα: «Η παράδοση της αλληλεγγύης πάει πολύ πιο πίσω στον χρόνο». Είχα μόλις τελειώσει το βιβλίο του Κώστα Ευθυμίου «“Εργατική Βοήθεια” και “Κοινωνική Αλληλεγγύη”» που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις των Συναδέλφων. Ενα ταξίδι στα χρόνια του Μεσοπολέμου, αλλά κι ένα εγχειρίδιο για το πώς η εργατική τάξη πολεμά στην άγρια καθημερινότητα.
• Ποιο ήταν το έναυσμα γι’ αυτήν την έρευνα;
Προφανώς δεν ήταν από επιστημονικό ενδιαφέρον, αφού άλλωστε δεν είμαι ιστορικός. Η τελικά επιτυχημένη προσπάθεια να συγκροτήσουμε πρωτοβουλία αλληλεγγύης στο Χαλάνδρι, το «Μαζί να τα Φάμε», που σήμερα στηρίζει συστηματικά με τρόφιμα 120 οικογένειες, ήταν το έναυσμα. Οι συζητήσεις για την οργάνωση μιας αριστερής πρωτοβουλίας αλληλεγγύης, τα όριά της, η διαφορά αλληλέγγυας δράσης και φιλανθρωπίας και τόσα άλλα, οδήγησαν και στην αναζήτηση ιστορικών παραδειγμάτων.
Το πιο γνωστό παράδειγμα ήταν η Εθνική Αλληλεγγύη της κατοχικής περιόδου. Ομως, ο Μεσοπόλεμος μάλλον μας «ταιριάζει» περισσότερο. Οι κομμουνιστές της εποχής ήταν μειοψηφία στο σύνολο του πληθυσμού, η εργατική τάξη στην πλειοψηφία της συνδικαλιστικά ανοργάνωτη και διασπασμένη, τα προβλήματα επιβίωσης ιδιαίτερα έντονα μετά την οικονομική κρίση του 1932. Παρ’ όλα αυτά, το ζήτημα της αλληλεγγύης, εν μέσω σκληρών διώξεων, για την Αριστερά της εποχής φαίνεται ότι αποτελούσε αυτονόητη προτεραιότητα.
• Τι ακριβώς ήταν η «Εργατική Βοήθεια» και η «Κοινωνική Αλληλεγγύη»;
Η «Εργατική Βοήθεια» συγκροτείται το 1924 και δρα σχεδόν για 12 χρόνια, αφού ατονεί η δράση της κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά. Αποτελούσε τον «Ερυθρό Σταυρό της εργατικής τάξης», όπως έλεγαν τότε και οι ίδιοι. Φρόντιζε για την επιβίωση των εξορίστων, των φυλακισμένων και των οικογενειών τους, ενώ αναλάμβανε και όλα τα παράπλευρα κόστη για τα θύματα της κρατικής τρομοκρατίας. Από συνηγόρους υπεράσπισης και δικαστικά έξοδα μέχρι αποθεραπεία τραυματιών και ενίσχυση των οικογενειών των νεκρών εργατών κατά τη διάρκεια των εργατικών κινητοποιήσεων.
Αυτό σε περιόδους έντασης της τρομοκρατίας, όπως για παράδειγμα μετά την ψήφιση του Ιδιώνυμου από τον Βενιζέλο, αποτελούσε ένα τιτάνιο έργο, αφού ουσιαστικά καλούνταν να φροντίσει χιλιάδες άτομα. Ουσιαστικά μιλάμε για την ύπαρξη ενός πανελλαδικού δικτύου, που καθημερινά -και πολλές φορές κάτω από αντίξοες συνθήκες- φρόντιζε για τη συγκέντρωση όλης αυτής της βοήθειας σε χρήματα, ρούχα, είδη διατροφής και άλλα, ενώ παράλληλα κατέγραφε τα κρούσματα κρατικής τρομοκρατίας σε όλη τη χώρα, οργάνωνε την αντιπληροφόρηση, αλλά και τις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας. Παράλληλα, θα συναντήσει κανείς αναφορές για δωρεάν ιατρική περίθαλψη σε φτωχούς εργάτες, για φαρμακεία που προσφέρουν τα προϊόντα τους με έκπτωση, για οικονομική ενίσχυση σε απόρους, γεγονός που καθιστά το έργο της Εργατικής Βοήθειας ιδιαίτερα πολύπλευρο.
Από την άλλη, η Κοινωνική Αλληλεγγύη φαίνεται ότι είναι γέννημα της οικονομικής κρίσης του 1932, αφού τουλάχιστον τυπικά ιδρύεται στις αρχές του 1933. Η ενίσχυση των απεργών εργατών με τρόφιμα, τα παιδικά συσσίτια στις γειτονιές με το «Σπίτι της Αλληλεγγύης», οι παιδικές κατασκηνώσεις –έστω και σε εμβρυακή μορφή–, η ιατρική περίθαλψη σε ανέργους, είναι κάποιες από τις δραστηριότητές της που καταγράφονται στο αρχειακό υλικό. Άλλωστε, μετά από ένα διάστημα δράσης τη θέτουν εκτός νόμου. Παραδείγματα αλληλέγγυας δράσης θα συναντήσει κανείς από την αρχή του αιώνα. Οι πρώτοι ομοιοεπαγγελματικοί συνεταιρισμοί ή τα εργατικά σωματεία είχαν και αυτή τη διάσταση. Όμως, το εγχείρημα της Εργατικής Βοήθειας είναι μοναδικό ως ένα παράδειγμα ταξικής αλληλέγγυας δράσης.
• Δεν είναι λίγα τα μικρότερα παιδιά που έχουν τσιμπήσει στην προπαγάνδα των νεοναζί: θεωρούν ότι ο δικτάτορας Μεταξάς ήταν ο... προστάτης της εργατικής τάξης. Τι τους απαντάτε;
Υπάρχουν ιστορικοί της περιόδου που μπορούν να τεκμηριώσουν καλύτερα από εμένα την αντεργατική, και όχι μόνο, πολιτική του Μεταξά. Σε κάθε περίπτωση, θα σας απαντήσω με ένα απόσπασμα από προκήρυξη της Κοινωνικής Αλληλεγγύης, όταν αυτή τέθηκε εκτός νόμου: «Μόνο οι φασίστες και οι εκμεταλλευτές του λαού θεωρούν έγκλημα να δίνει κανείς γάλα, συσσίτια, παπούτσια και παλτά στα παιδιά των εργατών»...
• Υπάρχει μια άποψη στην Αριστερά που αντιτίθεται στις δομές αλληλεγγύης, θεωρώντας τες ανάχωμα στον προελαύνοντα νεοφιλελευθερισμό. Τι απαντάτε σ’ αυτήν την κριτική;
Την απάντηση τη δίνουν με τη δράση τους οι κομμουνιστές εκείνης της εποχής. Χωρίς να σταματήσουν να διεκδικούν από την κεντρική εξουσία, κινητοποίησαν την εργατική τάξη, ώστε με τις δικές της δυνάμεις να δώσει λύση στο πρόβλημα.
• Αν η Αριστερά γίνει κυβέρνηση ποιος θα είναι ο ρόλος των δομών αλληλεγγύης;
Θέλω να πιστεύω ότι σε μία κυβέρνηση της Αριστεράς τέτοιες δομές αλληλεγγύης δεν θα έχουν λόγο ύπαρξης. Αντίθετα, όταν οικοδομεί τους όρους που θα τη φέρουν στην εξουσία, νομίζω ότι είναι απαραίτητες.
Πηγή: www.efsyn.gr
