«Φόβος και ντελίριο», «τρόμος στην Ελλάδα», «η πολιτική του φόβου ενεργοποιείται ξανά». Είναι μερικές μόνο από τις φράσεις που επιστράτευσαν τα διεθνή ΜΜΕ για να αφηγηθούν τα τεκταινόμενα στην Ελλάδα εν όψει προεδρικής εκλογής. Κι όχι απλώς να περιγράψουν, αλλά να κατασκευάσουν την εικόνα μιας χώρας, επηρεάζοντας -ει δυνατόν- τις εσωτερικές πολιτικές της εξελίξεις. Ο δρ Χαράλαμπος Πουλόπουλος είναι κοινωνικός λειτουργός με ειδίκευση στις Εφαρμοσμένες Κοινωνικές Επιστήμες. Στο τελευταίο του βιβλίο, «Κρίση, φόβος και διάρρηξη της κοινωνικής συνοχής» (εκδόσεις Τόπος) αναλύει διεξοδικά τη μηχανική του πολιτικού φόβου.
• Βομβαρδιζόμαστε και πάλι με σενάρια καταστροφής. Πώς λειτουργεί ο πολιτικός φόβος;
Ο πολιτικός φόβος κατασκευάζεται, προωθείται και αναπαράγεται μέσα από την ανάδειξη εχθρών και κινδύνων, που απειλούν το ατομικό και το συλλογικό μας συμφέρον. Οι άνθρωποι αισθάνονται ότι δεν μπορούν να ελέγξουν τις καταστάσεις κι έτσι νιώθουν διαρκώς ευάλωτοι. Εξαιτίας του φόβου και του άγχους παγιδεύονται, παρότι έχουν ήδη θιγεί σε πολλαπλά επίπεδα. Αποφεύγουν να αναλάβουν πρωτοβουλίες ανατροπής της κατάστασης, καθώς αισθάνονται ψυχολογικά και πολιτικά καθηλωμένοι. Οι επιπτώσεις της πολιτικής λιτότητας φαντάζουν τότε αναπόφευκτες, «μικρές» απώλειες μπροστά στη δαμόκλειο σπάθη της χρεοκοπίας και της οικονομικής κατάρρευσης. Η «συμμόρφωση» των πολιτών προβάλλεται ως ο μόνος τρόπος προστασίας από τις αιωρούμενες απειλές και τον κίνδυνο μεγαλύτερης αστάθειας. Δηλώσεις, διαρροές, ανακοινώσεις αλλά και δημοσιεύματα από τους πρόθυμους «συνεργάτες» εντός και εκτός συνόρων εντείνουν τη σύγχυση. Παράλληλα, αποκρύπτονται τα επικείμενα σκληρά μέτρα που σχετίζονται με νέους φόρους, μειώσεις μισθών και συντάξεων, περαιτέρω περικοπές στην υγεία και την κοινωνική φροντίδα. Στη συνέχεια, οι κατασκευαστές του πολιτικού φόβου μετατρέπονται σε «προστάτες» του λαού από τους επικείμενους κινδύνους, όπως η χρεοκοπία.
• Ποιο είναι το αντίδοτο στον φόβο;
Ο καθένας μας αντιδρά ανάλογα με τις εμπειρίες του, την ιδιοσυγκρασία του, τους μηχανισμούς που έχει αναπτύξει. Οι άνθρωποι, ωστόσο, υπό κανονικές συνθήκες εξοικειώνονται με τους μικρούς φόβους, συμφιλιώνονται μαζί τους και ωριμάζουν. Στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, όσοι έμειναν στο σπίτι τους ανέπτυξαν υψηλότερα επίπεδα φόβου από εκείνους που συμμετείχαν σε πράξεις αντίστασης. Ο εγκλωβισμός στον ιδιωτικό χώρο αναπαράγει τον φόβο και την έλλειψη αυτοπεποίθησης, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο. Αντίθετα, οι συλλογικότητες καλλιεργούν την αντοχή και την ανθεκτικότητα κάθε ατόμου και λειτουργούν ως παράγοντες άμυνας για την επιβίωση.
• Τα τελευταία χρόνια ζούμε σε συνθήκη έκτακτης ανάγκης. Ωστόσο, φαίνεται πως η κατάσταση εξαίρεσης τείνει να γίνει η νέα κανονικότητα. Πώς βλέπετε την αντίδραση του ελληνικού λαού;
Είναι πολλοί οι παράγοντες που περιορίζουν τη δυνατότητα αντίδρασης του ελληνικού λαού, η οποία είναι μάλλον περιορισμένη σε σχέση με τη δριμύτητα των μέτρων και των συνεπειών τους. Από τη μία είναι η συνεχής προπαγάνδα για την επερχόμενη χρεοκοπία, για την επιστροφή στη δραχμή, για την έξοδο από την Ε.Ε. και την εγκατάλειψη της χώρας σε κατάσταση απομόνωσης. Από την άλλη, η ύφεση, οι απολύσεις, οι συνεχείς περικοπές στις κοινωνικές δαπάνες, οι μειώσεις συντάξεων και μισθών έχουν επιβαρύνει τους πολίτες. Επίσης, η προπαγάνδα της «συνενοχής» ενοχοποιεί τον λαό και δικαιολογεί στη συνείδησή του κάθε παραβίαση εργασιακών, πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων.
• Η αντιπολίτευση απέναντι στη ρητορική του φόβου αντιτάσσει την ελπίδα. Πώς βλέπετε το δικό της αφήγημα;
Δεν είναι πάντα αποτελεσματικό και δεν αφορά όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης. Είναι αναγκαίο απέναντι στις αυταρχικές και συντηρητικές πολιτικές της συγκυβέρνησης που προωθούνται «από πάνω» και επιδιώκουν τη συμμόρφωση, την πειθαρχία και την υποταγή, τα κόμματα της Αριστεράς να αντιπροτείνουν ένα μοντέλο οργάνωσης «από τα κάτω», που θα διεκδικήσει την ισότητα, την κοινωνική δικαιοσύνη, την ισότιμη πρόσβαση όλων στα δημόσια αγαθά, χωρίς διακρίσεις και κοινωνικούς αποκλεισμούς, και τελικά την κοινωνική αλλαγή. Η αναζήτηση επίσης νέων μορφών οργάνωσης που βασίζονται στην κοινότητα αποκτά σημαντικό ρόλο για την οικονομική, την πολιτιστική και την κοινωνική ανάπτυξη την περίοδο της κρίσης και μετά.
• Στην καθημαγμένη ελληνική κοινωνία υπάρχουν ακόμα εστίες αισιοδοξίας;
Αρκετοί συμπολίτες μας πια αναζητούν νέους τρόπους επικοινωνίας και δράσης μέσα στην κοινωνία. Νέες συλλογικότητες ξεπηδούν και δραστηριοποιούνται στα πεδία της κοινωνικής αλληλεγγύης, της προστασίας του περιβάλλοντος, του πολιτισμού, της εναλλακτικής οικονομίας. Σε πολλές περιπτώσεις διέπονται από ένα γενικό πλαίσιο αρχών, το οποίο μένει μακριά από συγκεκριμένες κομματικές και πολιτικές ταυτίσεις, κι έχει να κάνει µε την ανιδιοτέλεια, τις δημοκρατικές αρχές, τον σεβασμό στην αξία της ανθρώπινης ζωής. Αυτό είναι ελπιδοφόρο γιατί σηματοδοτεί μια διαδικασία μετάβασης από το «εγώ» στο «εμείς», και από την κατάσταση του φόβου στην εμπιστοσύνη, στη συνεργασία, στη σχέση, στην ενεργητική συμμετοχή.
• Το συλλογικό τραύμα μπορεί να γεννήσει ένα θαύμα;
Το συλλογικό τραύμα που βιώνουμε παραμένει ανοιχτό και θα πάρει πολύ χρόνο για να επουλωθεί, ιδιαίτερα όσο συνεχίζονται οι πολιτικές λιτότητας. Ωστόσο, παρά τις επιπτώσεις στην κοινωνική ζωή και στον ψυχισμό μας, το τραύμα μπορεί να αποτελέσει μια ευκαιρία για αλλαγή, ιδιαίτερα αν κατανοήσουμε σε βάθος την προέλευσή του, τους υπαίτιους και παράλληλα αναλογιστούμε κριτικά και τις δικές μας στάσεις και συμπεριφορές πριν και κατά τη διάρκεια της κρίσης, αναζητώντας νέους δρόμους. Σε κάθε περίπτωση, το σημάδι της πληγής θα παραμείνει για πολλές γενιές ακόμη.
Πηγή: www.efsyn.gr
